Tổng hợp những công dụng của ngưu tất đối với sức khỏe

Ngưu tất có tác dụng như thế nào đối với sức khỏe? Liều dùng sử dụng của loại dược liệu này như thế nào? Tốt nhất trước khi có ý định sử dụng ngưu tất để điều trị bệnh thì mọi người cần phải trao đổi cụ thể với các bác sĩ/ dược sĩ hay các vị thầy thuốc Đông Y để được hỗ trợ tư vấn cụ thể hơn.

Thông tin chung về dược liệu ngưu tất

Ngưu tất được biết đến là một loài cỏ xước do đó thường nhầm lẫn với cây cỏ xước có tên khoa học là Achyranthes aspera L. Cây có chiều cao 60 - 80cm hoặc sẽ cao hơn. Rễ củ có hình trụ dài và sẽ có nhiều rễ phụ to. Thân mảnh màu lục hoặc là nâu tía, có cạnh, phình lên ở những đốt. Cành thường mọc hướng lên trên gân như là thẳng đứng.

>>> Tìm hiểu công dụng của một số thảo dược khác:

Lá ngưu tất mọc đối, hình bầu dục hoặc là hình mác thuôn dài, gân lá mặt trên thường sẽ có màu nâu tía. Cụm hoa mọc ở ngọn thân, kẽ lá đầu cành thành một bông dài khoảng tầm 2 - 5 cm. Quả ngưu tất có hình bầu dục và bên trong chứa một hạt. Mùa hoa quả sẽ thường rơi vào tháng 5 - 7.

Tại Việt Nam, các vị thầy thuốc Y học cổ truyền cũng như người dân nhiều nơi sử dụng rễ cây cỏ xước nhằm thay thế ngưu tất với tên gọi tương ứng là ngưu tất nam.

Loại cây này ưa sáng, ưa ẩm. Cây ra hoa quả nhiều hàng năm, tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt. Loại cây ngưu tất có thể trồng được ở cả miền núi, trung du và đồng bằng.

Những bộ phận sử dụng của cây ngưu tất

Rễ ngưu tất là bộ phận được sử dụng để làm thuốc. Khi phần trên mặt đất của cây đã tàn lụi hất vào khoảng tháng 1 - 2 tại vùng núi cao, hoặc tháng 3 - 4 ở vùng đồng bằng thì rễ sẽ được thu hái. Sau đó, sẽ loại bỏ rễ non, mang đi rửa sạch mang đi phơi hoặc là sấy khô.

Vị thuốc này cũng được sử dụng ở dạng tươi, hoặc tiến hành tẩm rượu hoặc muối rồi mang đi phơi hoặc sấy khô.

Những thành phần hóa học trong ngưu tất

Ở trong rễ ngưu tất có chứa tầm khoảng 4.04% saponin , có một chất saponin khi thủy phân sẽ cho ra axit oleanolic và galactose, rhamnose, glucose. Bên cạnh đó, trong rễ còn có ecdysteron, inokosteron và muối kali.

Rễ còn có một peptid – polysaccharid gồm glycin, serin, axit glutamic và axit aspartic. Chất này sẽ có công dụng miễn dịch.

Theo một số nhà nghiên cứu thì thành phần có trong cây ngưu tất mọc ở Việt Nam có chứa rutin, axit caffeic và ꞵ-0-xylopyranosyl-ꞵ-0-glucopyranosid của axit oleanic.

Ngưu tất có công dụng như thế nào đối với sức khỏe?

Theo những nghiên cứu, ngưu tất có công dụng dược lý cụ thể như sau:

- Có khả năng kháng viêm.

- Giảm cholesterol máu.

- Ức chế miễn dịch (gây teo tuyến ức chuột cống đực non).

- Giúp hạ huyết áp.

- Chống viêm, làm giảm đau trong quá trình điều trị thấp khớp.

Trong Y học cổ truyền, ngưu tất là vị thuốc có vị đắng, không độc, tính bình, quy vào hai kinh can và thận. Ngưu tất dạng tươi có công dụng hành huyết tán ứ, tiêu ung lợi thấp. Dạng chín sẽ có công dụng ích thận, bổ can và cường gân tráng cốt.

Ngưu tất ở dạng tươi sẽ được sử dụng nhằm điều trị tình trạng cổ họng sưng đau, tiểu buốt, mụn nhọt, tiểu ra máu hoặc sỏi, đẻ khó, bế kinh, chấn thương, ứ máu bầm và đầu gối nhức mỏi.

Ngưu tất sao tẩm sử dụng chữa can thận hư, đau lưng, ù tai, mỏi gối, tay chân co quắp hoặc sẽ bị bại liệt.

Ở trong Y học Trung Quốc, rễ ngưu tất với liều lượng 5 - 12g ở dạng thuốc sắc được dùng làm thuốc phục hồi sức lực, chữa bế kinh, lợi tiểu, tăng huyết áp, đau kinh, sỏi đường tiết niệu, thấp khớp, viêm amidan, viêm họng.

Bên cạnh đó, loại dược liệu dùng còn được sử dụng để làm thuốc kích thích tình dục, chữa liệt dương, tráng dương, gây sẩy thai.

Sử dụng ngoài với nước sắc 20% ngưu tất có thể điều trị những bệnh về da chân và móng (là bệnh nấm biểu bì). Hạt ngưu tất được dùng làm thuốc chống độc, thấp khớp, chữa rắn cắn, hen phế quản (phối hợp cùng với những loại dược liệu khác).

Hướng dẫn về liều lượng sử dụng ngưu tất

Mỗi ngày, các bạn có thể sử dụng từ khoảng 6 - 12g, ở dạng thuốc sắc, thuốc bôi hoặc là dạng ngâm rượu.

Tổng hợp những bài thuốc dân gian có ngưu tất

Dưới đây những giảng viên hàng đầu của Khoa Cao đẳng Dược đã tổng hợp thêm các bài thuốc dân gian có ngưu tất gồm có:

* Chữa bại liệt, co giật, phong thấp teo cơ và xơ vữa mạch máu

Ngưu tất 10 - 12g, sắc để lấy nước uống.

* Chữa thấp khớp, phong thấp

Ngưu tất 12g, thổ phục linh 16g, hy thiêm 16g, lá lốt 19g. Bào chế ở dạng thuốc viên, uống 3 lần/ ngày, dùng 10 - 15g/ lần.

Ngưu tất 10g, ké đầu ngựa 15g, lá lốt 15g, vòi voi 15g. Sử dụng ở dạng thuốc viên, uống 10 - 15g/ lần.

Ngưu tất 10g, cỏ xước 16g, cành dâu 20g, lá lốt 16g, cà gai 16g. Toàn bộ mang đi sao qua, sắc uống 1 thang/ ngày. Dùng 3 - 5 thang liền. Nhằm để tăng thêm hiệu quả, mọi người có thể nấu cành lá lốt với lạc ăn trong thời gian 7 ngày.

Ngưu tất 12g, hy thiêm 15g, cà gai leo 15g, ích mẫu 10g, hương phụ 10g, thổ phục linh 20g, ké đầu ngựa 10g. Hãy sắc thật kỹ, uống 1 thang/ ngày.

* Chữa viêm đa khớp dạng thấp

Ngưu tất 12g, tang ký sinh 12g, phòng phong 12g, tục đoạn 12g, xuyên quy 12g, bạch thược 12g, đảng sâm 12g, tần giao 10g, quế chi 8g, ý dĩ 12g, xuyên khung 8g, độc hoạt 12g, thục địa 12g, cam thảo 6g, tế tân 6g. Sắc nước uống 1 thang/ ngày.

* Chữa nhức đầu chóng mặt, chữa huyết áp cao, mắt mờ, nhức mắt ù tai, khó ngủ, chứng rối loạn tiền đình, rút gân, đau nhức dây thần kinh, táo bón

Ngưu tất 12g, hạt muồng 12g. Sắc uống 1 thang/ ngày.

* Chữa lượng huyết ra ít, kinh nguyệt chậm, đau bụng, màu thẫm đen, đại tiện thường táo

Ngưu tất 12g, hương phụ (tứ chế) 16g, lá mần tưới 12g, ích mẫu 16g, nghệ xanh 16g, chỉ xác 12g, tô mộc 12g. Sắc uống 1 thang/ ngày. Mỗi tháng nên sử dụng khoảng từ 3 - 5 thang.

* Chữa rong kinh

Ngưu tất 12g, bạch truật 12g, phục linh, bán hạ chế, trần bì, hương phụ mỗi vị 8g, cỏ nhọ nồi 16g. Toàn bộ mang đi sắc uống 1 thang/ ngày.

* Chữa bế kinh

+ Do huyết bị giảm sút: ngưu tất 12g, hoài sơn, ý dĩ, ích mẫu mỗi vị 16g, đảng sâm 20g, bạch truật, kỷ tử, thục địa, hà thủ ô, kê huyết đằng mỗi vị 12g. Sắc uống 1 thang/ ngày.

+ Do huyết bị ứ trệ: ngưu tất 12g, đào nhân, uất kim, tạo giác thích, hương phụ mỗi vị 8, ích mẫu 16g. Sắc uống 1 thang/ ngày.

* Chữa bí tiểu tiện thường gặp ở người gia

Ngưu tất, thục địa, hoài sơn, xa tiền tử mỗi vị 12g, nhục quế 4g, sơn thù, phục linh, trạch tả, đan bì, phụ tử chế mỗi vị 8g. Hãy sắc nước uống 1 thang/ ngày.

Những lưu ý quan trọng trước khi sử dụng ngưu tất

Nhằm dùng ngưu tất một cách an toàn và hiệu quả nhất, mọi người cần phải tham khảo ý kiến của các bác sĩ/ dược sĩ hoặc các vị thầy thuốc Đông Y uy tín. Một số loại thuốc, thực phẩm chức năng hoặc thảo dược khác mà bạn đang sử dụng có thể gây ra các tương tác không mong muốn với ngưu tất.

Trong quá trình sử dụng, nếu như xuất hiện những triệu chứng bất thường, khi đó nên tạm ngừng dùng và cần phải thông báo với các bác sĩ.

Lưu ý, ngưu tất trong bài thuốc là vị thuốc Bắc thường được sử dụng nhập khẩu từ Trung Quốc, khác với ngưu tất nam hay còn được gọi là cây cỏ xước. Hiện nay, có 2 loài ngưu tất và cỏ xước đều có tác dụng điều trị hạ huyết áp, chữa đau xương khớp, lợi tiểu,... Nhưng công dụng của ngưu tất mạnh hơn. Vì vậy, liều lượng ngưu tất chỉ cần sử dụng 6 - 12g/ ngày, còn cỏ xước phải đến 12 - 40g/ ngày.

Tìm hiểu về mức độ an toàn khi dùng ngưu tất

Người khí hư, mộng tinh, tỳ vị hư hàn, di tinh, hoạt tinh, phụ nữ mang thai, băng huyết không được dùng ngưu tất.

Khả năng tương tác có thể xảy ra trước khi dùng ngưu tất

Ngưu tất sẽ có khả năng tương tác cùng với một số loại thuốc khác, thực phẩm chức năng, dược liệu khác đang dùng. Nhằm đảm bảo an toàn và hiệu quả hơn khi sử dụng, mọi người cần phải trao đổi với các bác sĩ/ dược sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại dược liệu nào.

Toàn bộ những thông tin ở trên do giảng viên Cao đẳng Y Dược TP HCM chia sẻ nhằm giúp cho mọi người được hiểu rõ về công dụng của ngưu tất và một số bài thuốc dân gian có liên quan đến loại dược liệu này. Tuy nhiên, các thông tin ở trên chỉ mang tính chất tham khảo và sẽ không thay thế lời chỉ định của các bác sĩ/ dược sĩ đã kê đơn ban đầu.