Tổng hợp các bài thuốc dân gian của cây Hương phụ

Hương phụ có tác dụng như thế nào đối với tình trạng sức khỏe? Liều lượng sẽ được chỉ định dùng ra sao? Đây là những thông tin quan trọng mọi người hãy tìm hiểu kỹ, tham khảo thêm ý kiến của các bác sĩ có chuyên môn trước khi có ý định sử dụng. 

Tổng quan thông tin chung về cây Hương phụ

Hương phụ hay còn được biết đến với tên gọi khác là Củ gấu. Đây là một loài cây cỏ sống dai, có độ cao từ 20 - 30cm. Thân thường nằm bò dưới mặt đấu và từng đoạn sẽ phình thành củ hình trứng, từ củ sẽ mọc lên thân khí sinh. Lá của cây Hương phụ thường hẹp và dài, gốc có bẹ ôm thân, gân chính nổi rất rõ, đầu lá thuôn nhọn. Cụm hóa sẽ nằm ở phần đỉnh, sẽ phân thành nhiều bông hoa nhỏ. Thông thường mùa hoa quả sẽ rơi vào tháng 3 - 7.

>>> Tìm hiểu thêm một số loại thảo dược khác:

• Hương nhu tía có công dụng như thế nào đối vơi sức khỏe?
• Mức độ an toàn khi sử dụng Hoàng liên
• Những lưu ý quan trọng khi sử dụng hoa súng trắng Bắc Mỹ

Vị thuốc Hương phụ sẽ là phần thân rễ được mang đi phơi khô hoặc sấy khô. Ở Việt Nam loại cây này có mặt khắp nơi, chỉ ngoại trừ vùng núi cao > 2.000m, Củ gấu biển thường mọc tập trung trên những bãi cát, đất pha cát ven biển từ Móng Cái - Hà Tiên, ở những vùng đảo hoặc quần đảo như Hòn Mê, Cát Bà, Hòn, Phú Quốc, Khoai, Côn Đảo,... Hệ thống thân rễ phát triển nhanh chóng, do đó loại cây này thường tồn tại khá lâu. Hương phụ là loại cây ưa ánh sáng, nếu như có một loại cây khác phát triển mạnh hơn, che phủ kín mặt đất thì cây sẽ không sinh trưởng được.

Bộ phận nào của cây Hương phụ được sử dụng?

Đối với loại cây Hương phụ thông thường sẽ được thu hái phần rễ để làm thuốc. Người dân thường tiến hành đào rễ vào mùa xuân, tuy nhiên nếu như đào vào thời điểm mùa thu thì củ sẽ chắc và tốt hơn. Sau khi đào toàn cây sẽ mang đi phơi cho khô, sau đó vun thành đống để đốt, khi lá và rễ con cháy hết toàn bộ thì sẽ thu lấy củ để riêng, mang đi rửa sạch rồi phơi/ sấy khô.

Phần thân có hình dạng thoi, mặt bên ngoài có màu nâu sẫm hoặc là nâu đen, xuất hiện nhiều nếp nhăn mọc cùng đốt ngang. Trong từng đốt có lông cứng nâu hoặc đen, vết tích của rễ con. Loại dược liệu này sẽ có mùi thơm, vị đắng cay ở mức độ nhẹ.

Mọi người có thể sử dụng Hương phụ thô (nghĩa là củ thu được ở trên rồi sử dụng ngay cũng được), dùng ngâm rượu hoặc sắc lấy nước uống. Thời điểm trước đó, các bậc lương Y thường chế biến phức tạp sau đó mới sử dụng, phổ biến nhất vẫn là hương phụ thất chế (tiến hành tẩm sao bằng 7 phụ liệu khác nhau), tứ chế (tẩm sao bằng 4 phụ liệu khác nhau). Nhưng trong đó phương pháp tứ chế được sử dụng phổ biến hơn, cách làm cụ thể như sau:

• Sau khi đã loại bỏ hết phần rễ con cũng như tạp chất, hãy mang đi rửa sạch Hương phụ, để ráo nước và chia thành 4 phần bằng nhau.
• Tiến hành tẩm một phần bằng nước muối 5%, một phần bằng đồng tiện (nước tiểu trẻ em khỏe mạnh), hoặc bằng nước gừng 5%, một phần bằng giấm, một phần bằng rượu 35–40º.
• Tẩm vừa đủ ướt dược liệu, cần phải ủ riêng mỗi phần trong 12h rồi sao vàng.
• Khi sử dụng, các bạn cần phải để riêng từng phần haowjc trộn lẫn 4 phần này lại với nhau tùy vào cách điều trị bệnh. Theo như lý luận Đông Y, giấm có vị chua nhằm mục đích dẫn thuốc vào gan, muối có vị mặn sẽ dẫn thuốc vào thận, rượu bốc lên dẫn thuốc đi lên trên, nước tiểu làm tăng thêm tác dụng bổ.

Hương phụ thất chế cũng tiến hành thực hiện tương tự như trên, tuy nhiên sẽ được phân chia thành 3 phần nữa để tẩm cùng với nước gừng, nước vo gạo và cam thảo. Đối với cách chế biến này sẽ có công dụng tốt hơn, nhưng thực hiện phức tạp nên được rất ít người dùng. Các phương pháp chế biến này cũng có  thể sẽ được thay đổi tùy vào từng thầy thuốc khác nhau. Nhưng theo như kinh nghiệm thực tế Hương phụ cho dù chưa qua chế biến vẫn mang lại những công dụng tuyệt vời đối với sức khỏe.

Hương phụ có tác dụng như thế nào? 

Đã có một số công dụng của Hương phụ đã được tiến hành thử nghiệm và xác minh bao gồm:

+ Đối với tử cung: ức chế co bóp tử cung, làm giảm trương lực khi thử nghiệm ở trên động vật.

+ Có công dụng giảm đau đầu.

+ Ức chế thần kinh trung ương.

+ Một số những tác dụng khác như: lợi tiểu, chống viêm và làm ra mồ hôi.

Theo như Y học cổ truyền, Hương phụ sẽ có vị hơi đắng, cay, tính bình, quy vào các kinh can, tam tiêu, có công dụng lý khí, thư can, chỉ thống và điều kinh. Hương phụ qua các phương pháp sao tẩm khác sẽ có các tính năng không giống nhau:

- Hương phụ không qua chế biến sẽ có công dụng giải cảm.

- Tẩm qua nước muối sao điều trị bệnh về huyết.

- Sao đen sẽ có công dụng cầm máu dùng trong trường hợp bị rong kinh.

- Tẩm đồng tiện (nước tiểu của trẻ em), sau đó mang đi sao sẽ có công dụng giáng hỏa trong chứng bốc nóng.

- Tẩm rượu sẽ giúp tiêu đờm.

- Tẩm cùng với giấm mang đi sao sẽ có khả năng tiêu tích tụ, chữa những trường hợp huyết ứ, u báng. 

- Hương phụ tứ chế được dùng nhằm điều trị những chứng bệnh của phụ nữ.

Từ xa xưa, Hương phụ đã được xem như một vị thuốc được sử dụng phổ biến với nhận định “Nam bất thiểu trần bì, nữ bất ly hương phụ”, điều này có nghĩa là điều trị bệnh cho nam giới không thể nào thiếu trần bì, chữa bệnh cho nữ giới thì không thể thiếu Hương phụ. Vì vậy, loại dược liệu này được sử dụng để làm thuốc giảm đau, điều kinh, chữa kinh nguyệt không đều, viêm tử cung mãn tính, đau bụng kinh, được dùng để làm thuốc kiện tỳ vị, đau dạ dày, chữa can vị bất hòa, chứng ăn không ngon, nôn mửa và chứng tiêu hóa kém.

Hướng dẫn về liều lượng sử dụng cây Hương phụ

Liều lượng Hương phụ sử dụng hàng ngày: uống khoảng 6 - 12g dưới dạng thuốc sắc, thuốc cao, thuốc bột hoặc ở dạng thuốc viên. Nhưng trên thực tế, Hương phụ thường được sử dụng nhằm phối hợp với các vị thuốc khác.

Một số bài thuốc dân gian của cây Hương phụ

Những giảng viên Khoa Cao đẳng Dược  - Trường Cao đẳng Y Dược Sài Gòn có tổng hợp một số các bài thuốc dân gian của cây dược liệu Hương phụ cụ thể như sau:

* Điều trị kinh nguyệt không đều, huyết áp cao, đau bụng kinh

Ích mẫu 3g, ngải cứu 3g, bạch đồng nữ 3g, Hương phụ 3g. Tiến hành sắc lấy nước rồi chia làm 3 lần uống trong ngày. Trong trường hợp muốn kinh nguyệt đều, các bạn hãy uống đón kinh 10 ngày trước ngày dự định có kinh.

* Chữa kinh không đều/ đến muộn, đau bụng dưới, hoặc khi hành kinh có cục máu tím

Hương phụ 5g, thược dược 10g, xuyên khung 5g, tô dược 7g, ngải diệp 3g, đương quy 10g. Toàn bộ mang đi sắc nước để uống.

* Điều trị kinh nguyệt không đều, những chứng bệnh của phụ nữ

Hương phụ tứ chế với rượu, giấm, nước muối và nước tiểu. Thời điểm mùa xuân để 3 ngày, còn mùa hè hãy để 1 ngày, mùa thu là 5 ngày và mùa đông thì để 7 ngày. Tiếp đến cần phải rửa sạch, sấy thật khô, tán nhỏ và nấu giấm hồ trộn đều bột, sau đó hãy viên thành hạt ngô. Sử dụng khoảng 10 - 12/ ngày.

* Chữa rong kinh, băng huyết

Hương phụ mang đi sao đen tán thành bột, dùng 6g/ lần và uống 2 lần/ ngày. Trong trường hợp có kèm theo mê man, hãy gia thêm bẹ móc đốt thành than tán bột uống cùng với cơm.

* Chữa kinh nguyệt không đều do huyết nhiệt, kinh thường thấy trước kỳ, lượng huyết nhiều màu sẫm, đại tiện táo, mùi hôi, tiểu tiện đỏ

Hương phụ tứ chế 12g, cỏ roi ngựa 25g, ích mẫu 16g, rau má tươi 30g, cỏ nhọ nồi 30g, sinh địa 16g, ngưu tất 12g. Sắc nước uống 1 thang/ ngày.

* Chữa đau dạ dày lạnh đau, ợ, nôn ra nước trong

Hương phụ 5g, mộc hương 3 g, khương bán hạ 10g, can khương 3g. Toàn bộ hãy mang sắc lấy nước uống.

* Chữa hội chứng dạ dày

Hương phụ 6g, rau má 12g, chỉ xác 6g, trần bì 6g, sài hồ 12g, thanh bì 8g. Tiến hành sắc lấy nước uống, hãy chia thành 3 lần, uống trước bữa ăn vào buổi sáng - trưa - chiều.

Hương phụ 12g, rau má 16g, lá khôi 16g, chỉ xác 12g, thanh bì 12g, bồ công anh 12g, khổ sâm 12g. Toàn bộ hãy mang đi sắc lấy nước uống. 

* Điều trị tình trạng tiêu hóa kém

Hương phụ (sao) 12g, vỏ quýt (sao) 12g, vỏ rụt (sao) 16g, chỉ xác 12g, vỏ vối (sao) 12g. Toàn bộ mang đi sắc lấy nước uống. Trong trường hợp có kèm theo tình trạng tiêu chảy thì cho thêm búp ổi 12g và củ riềng 8g.

* Tình trạng nôn mửa, đau bụng

Hương phụ, gừng khô, riềng mỗi vị hãy lấy một lượng bằng nhau rồi tiến hành tán thành bột nhỏ, uống 6g/ lần và uống 3 lần/ ngày.

Trên đây là các bài thuốc dân gian có liên quan đến loại thảo dược Hương phụ, theo đó các bạn có thể tham khảo để áp dụng trong quá trình điều trị bệnh. Trên thực tế cho thấy, cũng có thể dùng những vị thuốc thay thế khác nhằm điều trị tình trạng bệnh lý khác nhau tùy vào tình trạng bệnh lý của mỗi người. Lời khuyên cho mọi người đó là không được tự ý dùng những dược liệu nếu như chưa được các bác sĩ/ dược sĩ hướng dẫn cụ thể.

Lưu ý quan trọng trước khi sử dụng Hương phụ

Lưu ý, không được sử dụng Hương phụ cho những bệnh nhân âm hư huyết nhiệt và khí hư. Trong trường hợp không có khí trệ thì không nên sử dụng loại dược liệu này.

Mọi người cần phải cân nhắc những lợi ích của quá trình dùng Hương phụ cùng với các nguy cơ có thể xảy ra trước khi sử dụng. Cần phải tham khảo ý kiến của các bác sĩ/ dược sĩ hay các thầy thuốc Đông Y trước khi dùng để điều trị bệnh lý.

Mức độ an toàn khi sử dụng Hương phụ như thế nào? 

Hiện tại chưa có đầy đủ thông tin nghiên cứu về quá trình dùng Hương phụ trong khoảng thời gian mang thai và cho con bú. Do đó, cần phải tham khảo ý kiến của các bác sĩ/ dược sĩ hay các vị thuốc Đông Y trước khi sử dụng loại thảo dược này để điều trị bệnh lý.

Hương phụ có thể sẽ xảy ra tương tác cùng với một số loại thuốc điều trị, hay những sản phẩm bảo vệ sức khỏe khác mà bạn đang dùng. Nhằm đảm bảo an toàn, tốt nhất mọi người hãy trao đổi kỹ với các bác sĩ/ dược sĩ, hay Y sĩ Y học cổ truyền về quá trình dùng hương phụ. Trong trường hợp gặp bất kỳ tác dụng phụ không như mong muốn xảy ra, hãy thông báo ngay cho các bác sĩ.

Hy vọng với toàn bộ các thông tin ở trên do giảng viên Cao đẳng Y Dược TPHCM chia sẻ nhằm giúp cho mọi người hiểu rõ về công dụng của Hương phụ và liều lượng tương ứng. Tuy nhiên, đây chỉ là các thông tin mang tính chất tham khảo và sẽ không thay thế lời chỉ định của các bác sĩ/ dược sĩ đã kê đơn ban đầu.