Tổng hợp một số các bài thuốc dân gian có cây bách bộ

Bách bộ có công dụng trong quá trình điều trị ho, chữa giun và diệt sâu bọ. Nhưng trước khi sử dụng mọi người cần phải trao đổi kỹ với phía bác sĩ/ dược sĩ hay các vị thầy thuốc Đông Y để được hỗ trợ tư vấn cụ thể hơn.

Thông tin chung về thảo dược bách bộ

Bách bộ được biết đến là một dạng cây thân leo, chiều dài đạt khoảng từ 6 - 8m hoặc có khi sẽ dài hơn. Rễ củ nhiều, mập, nạc và có hình trụ, mọc thành khóm dày và chiều dài từ 15 - 30cm. Thân nhẵn, hình trụ và màu lục nhạt, hơi phình lên ở các mấu. Lá mọc đối hoặc so le, cuống dài, gốc hình tim và đầu thuôn nhọn. Cụm hoa bách bộ thường mọc ở kẽ lá, cuối sẽ dài khoảng 2 - 4m, sẽ bao gồm 1 - 2 hoa màu vàng lục, mặt trong màu đỏ tía và có mùi hôi. Quả nang, hình trứng thuôn bên trong sẽ chứa khoảng 5 - 8 hạt. Mùa hoa bách bộ thường rơi vào khoảng tháng 3 - 5, mùa quả sẽ vào tháng 6 - 8.

>>> Tìm hiểu thêm công dụng của một số thảo dược khác:

Có nhiều loài khác cùng họ với bách bộ cũng được dùng làm thuốc gồm có:

Bách bộ nam (Stemona cochinchinensis Gagnep);
Bách bộ lá nhỏ (Stemona pierrei Gagnep);
Bách bộ đứng (Stemona collinsae Craib).

Bách bộ sẽ có phạm vi phân bố rộng rãi, ở hầu hết những tỉnh ở miền núi (ngoại trừ vùng ở chiều cao > 1.000m), trung du hay ngay cả vùng ven biển và đồng bằng. Các tỉnh có nhiều bách bộ ở Việt Nam đó là Lạng Sơn, Cao Bằng, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Hòa Bình và tỉnh Thanh Hóa. Loài cây này cũng được phân bố nhiều tại một số nước như Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia, Lào, Trung Quốc, Cambodia.

Bách bộ thuộc loài cây ưa ẩm, ưa sáng và hơi chịu bóng, thông thường sẽ mọc ở những vùng ẩm ướt khá màu mỡ tại vùng rừng thứ sinh ven đồi hoặc bờ nương rẫy. Bách bộ ở những vị trí đất tơi xốp có rễ củ nhiều và to. Cây bách bộ sẽ mọc từ hạt sau 2 năm thì có hoa quả. Sau khi chặt phá, phần còn sót lại vẫn có khả năng để tái sinh.

Những bộ phận sử dụng của cây bách bộ

Mọi người thông thường sử dụng rễ đã phơi hoặc sấy khô bách bộ để tiến hành làm thuốc. Tiến hành đào rễ khi trời khô ráo, cần phải rửa sạch đất cát, cắt bỏ 2 đầu và đem đồ tới vừa chín hay nhúng nước sôi. Rễ nhỏ thì để nguyên, rễ to có thể bổ đôi rồi mang đi phơi nắng hoặc sấy khô ở nhiệt độ tầm khoảng 50 - 60ºC.

Rễ bách bộ thường có hình dạng cong queo, chiều dài từ khoảng 5cm trở lên và đầu trên hơi phình to và đầu dưới thuôn nhỏ. Mặt ngoài có màu vàng nâu và xuất hiện nhiều nếp nhăn.

Theo như trong sách Phương pháp bào chế đông dược, rễ bách bộ có 2 sách sử dụng gồm có:

- Sử dụng ở dạng sống: mang đi rửa sạch, ủ mềm rồi rút bỏ phần lõi, thái mỏng và phơi khô.

- Dùng chín: tẩm cùng với mật quá đêm rồi mang đi sao vàng.

Tìm hiểu các thành phần hóa học trong bách bộ

Rễ bách bộ có chứa nhiều alkaloid như: neotuberostemonin, oxotuberostemonin, tuberostemonin, isotuberostemonin, hypotuberostemonin, stenin, stemonin, stemotinin, isostemotinin,...

Đáng chú ý nhất là hoạt chất có tên là stemonin, sau này đã được xác định là tuberostemonin L-G.

Còn theo như Dược điển Việt Nam, hàm lượng alkaloid toàn phần có trong rễ bách bộ cần đạt được 0.15% tính theo tuberostemonin L-G.

Bên cạnh đó, rễ bách bộ còn chứa 2,3% glucid, 0,84% lipid, nhiều axit hữu cơ (axit malic, axit oxalic, axit succinic, axit acetic, axit formic), 9,25% protid và 3 dẫn chất bibenzyl

Những công dụng tuyệt vời nhất của cây bách bộ

Những nghiên cứu về công dụng dược lý đã được minh chứng các kinh nghiệm xa xưa sử dụng bách bộ chữa ho, chữa giun và diệt sâu bọ là đúng, cụ thể:

- Công dụng chữa ho: stemonin có công dụng làm giảm tính hưng phấn của trung khu hô hấp động vật, ức chế phản xạ ho. Bên cạnh đó, bách bộ còn được thử nghiệm nhằm điều trị bệnh lao hạch và thu được kết quả tốt.

- Công dụng kháng khuẩn: đã được nghiên cứu nhận thấy rằng bách bộ có công dụng kháng sinh đối với vi trùng bệnh lỵ và bệnh phó thương hàn.

- Công dụng sát trùng và chữa giun: stemonin sẽ làm cho giun tê liệt. Theo như kinh nghiệm chữa bệnh, uống 3 thìa cafe cao nước bách bộ một lần có công dụng xổ giun.

Bách bộ thường có vị ngọt, đắng, tính hơi ấm và có công dụng nhuận phế và sát trùng. Cho đến ngày nay, bách bộ là một trong các vị thuốc quý được sử dụng điều trị ho, trị giun và diệt côn trùng. Như một số tài liệu nước ngoài, rễ bách bộ còn được sử dụng nhằm điều trị bệnh lao phổi và ho.

Hướng dẫn cụ thể về liều lượng sử dụng của cây bách bộ

Liều lượng sử dụng của thảo dược bách bộ sẽ được chỉ định cụ thể như sau:

+ Chữa giun: chỉ định uống 7 - 10g/ ngày, dùng dưới dạng thuốc sắc. Uống vào thời điểm sáng sớm, lúc đói và uống trong thời gian 5 ngày liên tiếp sau đó tẩy.

+ Chữa ho: sử dụng 4 - 12g, dưới dạng thuốc sắc, cao hoặc dùng dạng viên hay là dạng bột.

+ Diệt côn trùng: nước sắc bách bộ cho thêm ít đường, ruổi uống phải chết đến 60%. Dung dịch bách bộ 1/20 giết chết bọ gậy 100%.

+ Đốt rễ bách bộ, hơ khói nhằm diệt muỗi, ruồi, bọ chó, rận. Cần phải tiến hành sắc rễ bách bộ dùng gội đầu, ngâm quần áo sẽ có công dụng diệt chấy rận.

Những bài thuốc dân gian có cây bách bộ

Dưới đây những giảng viên hàng đầu của Khoa Cao đẳng Dược - Trường Cao đẳng Y Dược Sài Gòn chia sẻ đến với mọi người về một số bài thuốc dân gian có bách bộ gồm có:

* Điều trị bệnh lao phổi

Bách bộ 20g, đơn bì, đào nhân, hoàng cầm đều chuẩn bị 10g. Thêm nước rồi sắc đặc còn lại khoảng 60ml, uống 1 thang/ ngày. Một liệu trình thường kéo dài 3 tháng và biện chứng gia giảm.

* Điều trị những loại ho khác nhau như viêm phế quản, viêm họng, ho gà, ho lao,...

+ Bách bộ 10 - 15g, sắc nước uống để trị ho gà.

+ Bách bộ 12g, bạch tiền, cát cánh 10g, kinh giới 10g. Tiến hành sắc lấy nước uống, sử dụng trị ho ngoại cảm.

+ Bách bộ 20g, sắc 2 lần được 60ml, chia thành 3 lần/ ngày, có thể cho đường mật.

+ Bách bộ, sa sâm lấy đều 2kg. Cho thêm nước 10 cân sắc cô bỏ xác, gia mật đường 2kg, lửa nhỏ nấu thành cao. Uống 1 thìa/ lần và dùng 2 lần/ ngày nhằm điều trị ho nhiệt và lao.

* Điều trị giun kim

Bách bộ, binh lang và sử quân tử liều lượng bằng nhau tán thành bột mịn, tiến hành trộn với vaseline thoa vào quanh hậu môn. Trong trường hợp chế thành viên viên đạn hãy đặt vào vùng hậu môn sẽ mang lại hiệu quả tốt nhất.

Bách bộ 30g, thêm nước sắc cô còn lại 10 - 20ml, mỗi tối thụt lưu đại tràng. Dùng trong khoảng 2 - 3 tối hay sử dụng bách bộ 20g, vaseline 100g, tử thảo 20g, mỗi tối thụt lưu đại tràng. Dùng trong khoảng 2 - 3 tối hoặc sử dụng bách bộ 20g, chế thành cao thoa quanh hậu môn mỗi tối.

* Điều trị chấy rận, ngứa ngáy do viêm da dị ứng và mề đay

- Bách bộ 100g, cồn 500ml và ngâm trong thời gian 24h, thoa vào chỗ ngứa ngáy đối với chấy rận (đầu người và vùng âm hộ).

- Bách bộ 15g, bằng sa và hùng hoàng đều 6g, khổ sâm 10g và tiến hành sắc lấy nước rửa trị mề đay.

- Bách bộ tiến hành cắt lát mỏng xát vào vùng ngứa ngáy mỗi ngày nhiều lần nhằm điều trị chứng ngứa ngáy dị ứng và viêm da, chàm lở, mề đay, muỗi cắn.

Lưu ý quan trọng khi dùng thảo dược bách bộ

Người tỳ vị hư yếu không sử dụng dược liệu này. Bên cạnh đó, sử dụng nhiều bách bộ sẽ gây ngộ độc, giải độc bằng nước ép gừng tươi hay cho thêm một ít giấm ăn.

Mức độ an toàn và khả năng tương tác của thảo dược bách bộ

Hiện không có đầy đủ thông tin về quá trình dùng bách bộ trong thời kỳ mang thai hoặc cho con bú. Vì vậy, mọi người cần phải tham khảo ý kiến của các bác sĩ/ dược sĩ nhằm tìm ra được liều lượng sử dụng phù hợp nhất.

Bách bộ sẽ có khả năng tương tác với một số loại thuốc, thực phẩm chức năng mà bạn đang dùng. Nhằm để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi sử dụng, cần phải tham khảo ý kiến của các bác sĩ/ dược sĩ nếu như muốn dùng loại thảo dược này.

Hy vọng các thông tin ở trên do giảng viên Cao đẳng Y Dược TP HCM chia sẻ nhằm giúp cho mọi người được hiểu rõ về công dụng của thảo dược bách bộ và một số loại thuốc dân gian điều trị bệnh. Nhưng đây chỉ là thông tin mang tính tham khảo và sẽ không thay thế lời chỉ định của các bác sĩ/ dược sĩ đã kê đơn ban đầu.