Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng: Mục đích, đặc điểm và hình thức

Trong những năm gần đây, mô hình Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng ngày càng được quan tâm và triển khai rộng rãi nhờ tính nhân văn và hiệu quả bền vững. Đây không chỉ là hoạt động hỗ trợ Y tế đơn thuần mà còn là chiến lược toàn diện giúp người khuyết tật phục hồi, hòa nhập và phát huy vai trò trong xã hội. Vậy Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng là gì, có mục đích, đặc điểm và hình thức như thế nào?

Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng là gì?

Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng viết tắt là CBR – Community Based Rehabilitation

Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng (viết tắt là CBR – Community Based Rehabilitation) là một chiến lược phát triển xã hội – Y tế, được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khởi xướng nhằm giúp người khuyết tật và người có nhu cầu đặc biệt hòa nhập, sống độc lập và phát huy tối đa khả năng của mình trong cộng đồng.

Khác với mô hình điều trị tập trung tại bệnh viện, CBR được triển khai ngay tại địa phương với sự tham gia của người dân, gia đình, chính quyền, các tổ chức xã hội và nhân viên Y tế cơ sở. Mục tiêu là mang các dịch vụ phục hồi đến gần người dân hơn, giúp họ được chăm sóc liên tục mà không cần di chuyển xa.

Mục đích của Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng

Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng hướng đến những mục tiêu nhân văn và bền vững:

• Tăng cường khả năng tiếp cận dịch vụ Y tế cho người khuyết tật, người già, trẻ em chậm phát triển và những nhóm yếu thế khác;
• Giúp người khuyết tật hòa nhập xã hội, tham gia lao động, học tập và sinh hoạt bình thường;
• Giảm gánh nặng cho gia đình và hệ thống Y tế tuyến trên khi việc phục hồi được thực hiện ngay trong cộng đồng;
• Nâng cao nhận thức của cộng đồng về quyền lợi và năng lực của người khuyết tật, tạo môi trường sống bình đẳng, không kỳ thị.

Đặc điểm của Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng

Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng có những đặc điểm nổi bật sau:

• Dựa vào nguồn lực sẵn có của địa phương: Cán bộ Y tế cơ sở, cộng tác viên xã hội, người nhà và chính bản thân người khuyết tật đều tham gia vào quá trình phục hồi;
• Chi phí thấp, hiệu quả cao: Nhờ tận dụng nguồn lực địa phương và triển khai tại chỗ, chương trình tiết kiệm đáng kể chi phí so với phục hồi tập trung tại bệnh viện;
• Tính liên tục và bền vững: Việc chăm sóc và tập luyện được duy trì hàng ngày tại nhà, giúp kết quả phục hồi ổn định lâu dài;
• Tính liên ngành: Kết hợp nhiều lĩnh vực như Y tế, giáo dục, lao động, văn hóa – xã hội nhằm hỗ trợ người khuyết tật toàn diện cả về sức khỏe, tâm lý và nghề nghiệp;
• Lấy người khuyết tật làm trung tâm: Mọi hoạt động đều hướng đến việc phát huy năng lực, quyền lợi và vai trò chủ động của người khuyết tật trong cộng đồng.

Chương trình Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng tại Việt Nam

Tại Việt Nam, chương trình Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng được triển khai từ những năm 1980 dưới sự hỗ trợ của WHO và Bộ Y tế.

Chương trình tập trung vào các nội dung chính:

• Khảo sát và phát hiện sớm người khuyết tật trong cộng đồng;
• Hướng dẫn phục hồi tại nhà thông qua tập luyện, chỉnh hình, tư vấn tâm lý;
• Đào tạo cán bộ Y tế xã, nhân viên cộng đồng và người nhà về kỹ năng chăm sóc – phục hồi cơ bản;
• Phối hợp liên ngành giữa Y tế, giáo dục, lao động – xã hội để hỗ trợ người khuyết tật học nghề, tạo việc làm và tái hòa nhập.

Nhờ chương trình này, hàng trăm nghìn người khuyết tật ở Việt Nam đã được chăm sóc phục hồi hiệu quả ngay tại địa phương, nâng cao chất lượng cuộc sống.

Các hình thức Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng

Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng được triển khai linh hoạt dưới nhiều hình thức khác nhau

Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng được triển khai linh hoạt dưới nhiều hình thức khác nhau, tùy theo điều kiện cụ thể của từng địa phương và nhu cầu của người khuyết tật. Một số hình thức phổ biến có thể kể đến như sau:

Phục hồi chức năng Y tế

Đây là nền tảng quan trọng nhất của CBR, tập trung vào việc giúp người khuyết tật cải thiện và duy trì sức khỏe thể chất. Các hoạt động chủ yếu bao gồm tập vận động, vật lý trị liệu, hoạt động trị liệu, ngôn ngữ trị liệu, đồng thời cung cấp các dụng cụ trợ giúp như xe lăn, nạng, chân tay giả để hỗ trợ quá trình di chuyển và sinh hoạt. Bên cạnh đó, nhân viên Y tế và cộng tác viên hướng dẫn người bệnh cùng gia đình cách phòng ngừa biến chứng, duy trì chức năng cơ thể và chăm sóc sức khỏe tại nhà một cách hiệu quả.

Phục hồi chức năng giáo dục

Hình thức này nhằm tạo điều kiện để trẻ khuyết tật được học hòa nhập trong các trường phổ thông và phát triển toàn diện về trí tuệ, cảm xúc cũng như kỹ năng sống. Thông qua các chương trình đào tạo kỹ năng giao tiếp, kỹ năng tự chăm sóc bản thân, trẻ khuyết tật được khuyến khích tham gia tích cực vào môi trường học tập. Sự phối hợp giữa giáo viên, phụ huynh và cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng môi trường học đường thân thiện, giúp trẻ tự tin hòa nhập.

Phục hồi chức năng kinh tế (sinh kế)

Đây là hình thức hỗ trợ người khuyết tật có cơ hội tự chủ về tài chính và ổn định cuộc sống. Các hoạt động trong lĩnh vực này bao gồm đào tạo nghề, tạo việc làm hoặc hỗ trợ sinh kế nhỏ tại địa phương. Ngoài ra, người khuyết tật được hướng dẫn lập kế hoạch tài chính, quản lý chi tiêu hợp lý, giúp họ chủ động nguồn thu nhập. Một số chương trình còn phối hợp với doanh nghiệp, tổ chức xã hội để hỗ trợ đầu ra sản phẩm, qua đó giúp người khuyết tật tự tin tham gia vào thị trường lao động.

Phục hồi chức năng xã hội

Mục tiêu của hình thức này là tăng cường khả năng hòa nhập và tham gia của người khuyết tật vào đời sống xã hội. Các hoạt động bao gồm tổ chức các sự kiện văn hóa, thể thao, câu lạc bộ người khuyết tật; đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng, giảm kỳ thị và khuyến khích mọi người chung tay hỗ trợ. Bên cạnh đó, chương trình còn chú trọng đến việc cung cấp thông tin, tư vấn và hỗ trợ pháp lý nhằm đảm bảo người khuyết tật được hưởng đầy đủ quyền lợi chính đáng của mình.

Phục hồi chức năng về quyền lợi và trao quyền (empowerment)

Đây là hình thức thể hiện rõ tinh thần nhân văn của CBR, hướng tới việc nâng cao vị thế và tiếng nói của người khuyết tật trong xã hội. Họ được khuyến khích tham gia vào các hội nhóm tự lực, tổ chức xã hội và có tiếng nói trong các quyết định, chính sách liên quan đến mình. Thông qua đó, người khuyết tật trở nên tự tin, chủ động hơn, khẳng định giá trị bản thân và đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của cộng đồng.

Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng không chỉ là một mô hình Y tế mà còn là chiến lược phát triển xã hội mang tính nhân văn sâu sắc, giúp người khuyết tật được chăm sóc, phục hồi và hòa nhập toàn diện. Thông qua sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, các cấp và sự chung tay của cộng đồng, chương trình này đã và đang góp phần xây dựng một xã hội bình đẳng, bao dung và không ai bị bỏ lại phía sau. Việc tiếp tục mở rộng và nâng cao chất lượng Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng chính là hướng đi bền vững trong công tác chăm sóc sức khỏe và an sinh xã hội hiện nay.

 Trường Cao đẳng Y Dược Sài Gòn tổng hợp