Thực trạng và triển vọng ngành Dược Việt Nam

Ngành Dược Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, giữ vai trò then chốt trong việc bảo vệ và nâng cao sức khỏe cộng đồng. Trước nhu cầu thuốc ngày càng tăng và sự hội nhập quốc tế sâu rộng, ngành Dược vừa có nhiều cơ hội bứt phá, vừa phải đối mặt với không ít thách thức. Bài viết sẽ cùng tìm hiểu về thực trạng và triển vọng ngành Dược Việt Nam để thấy rõ hơn con đường phát triển của ngành trong thời gian tới.

Tổng quan về ngành Dược Việt Nam

Ngành Dược Việt Nam phát triển từ thời rất sơ khai với truyền thuyết Thần Nông khoảng 5.000 năm trước Công nguyên, khi con người bắt đầu dùng cây thuốc để chữa bệnh. Đến thời kỳ Hồng Bàng, người Việt đã biết dùng các loại thực vật, chè, gừng, tỏi để phòng bệnh. Trong thời kỳ Bắc thuộc, Y Dược của Trung Quốc được truyền sang, đưa vào sử dụng tại nước ta, đặt nền móng cho sự phát triển tiếp sau.

Thời phong kiến (Ngô-Đinh-Tiền Lê; Lý-Trần; Hậu Lê; Nguyễn) là thời kỳ vàng của Y Dược cổ truyền. Triều đình thành lập các cơ sở như Thái Y Viện, mở khoa thi tuyển lương Y, phát triển thuốc Nam, soạn sách Y học dân tộc, lập các quy chế quản lý ngành. Đặc biệt, Đại Danh Y Tuệ Tĩnh đóng góp lớn với các tác phẩm “Hồng Nghĩa Giác Tự Y Thư” và “Nam Dược Thần Hiệu”.

Thực trạng và triển vọng ngành Dược Việt Nam

Ngành Dược hiện nay là một lĩnh vực trọng yếu trong hệ thống Y tế

Thời Pháp thuộc, Tây Y được đưa vào mạnh mẽ, dẫn đến phân biệt giữa Đông Y và Tây Y; Đông Y bị hạn chế, song vẫn tồn tại nhờ tận dụng dược liệu trong dân gian.

Sau năm 1954 đến năm 1975, ngành Dược quốc doanh được phát triển ở miền Bắc, cùng với phong trào trồng thuốc Nam; miền Nam tập trung sản xuất hoá dược.

Từ sau đổi mới (từ năm 1975 đến nay), ngành Dược có bước chuyển lớn: Chất lượng thuốc được nâng cao, số lượng và đa dạng sản phẩm tăng, đầu tư trong nước và quốc tế nhiều hơn, quản lý và chính sách hỗ trợ ngày càng mạnh, ngành học Dược thu hút đông học sinh, đóng góp quan trọng cho Y tế cộng đồng.

Ngành Dược hiện nay là một lĩnh vực trọng yếu trong hệ thống Y tế, giữ vai trò nghiên cứu, sản xuất, cung ứng và quản lý thuốc nhằm bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân. Ở Việt Nam, ngành Dược vừa kế thừa Y học cổ truyền lâu đời vừa tiếp thu thành tựu hiện đại của thế giới, tạo nên sự kết hợp hài hòa giữa Đông Y và Tây Y.

Những năm gần đây, ngành Dược có bước phát triển vượt bậc với hệ thống nhà máy sản xuất thuốc đạt chuẩn GMP, mạng lưới phân phối phủ rộng toàn quốc, cùng sự tham gia ngày càng nhiều của các doanh nghiệp trong và ngoài nước. Bên cạnh đó, các trường Đại học, Cao đẳng Dược không ngừng đào tạo nguồn nhân lực chất lượng, đáp ứng nhu cầu xã hội. Nhờ vậy, ngành Dược Việt Nam ngày càng khẳng định vị trí quan trọng, vừa đảm bảo an ninh Y tế quốc gia, vừa từng bước tham gia vào thị trường dược phẩm quốc tế.

Thực trạng ngành Dược Việt Nam

Ngành Dược Việt Nam hiện tại đang chứng kiến nhiều bước phát triển đáng kể nhưng cũng đối mặt với không ít thách thức. Một số đặc điểm nổi bật có thể kể đến:

Quy mô thị trường Dược phẩm

Việt Nam hiện là một trong những thị trường dược phẩm phát triển nhanh ở khu vực Đông Nam Á. Theo các báo cáo ngành, tốc độ tăng trưởng của thị trường dược phẩm trong nhiều năm qua luôn ở mức từ 10% – 12%/năm. Quy mô thị trường năm 2024 ước tính đạt trên 7 tỷ USD và dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng nhờ dân số đông, nhu cầu chăm sóc sức khỏe cao và sự gia tăng của tầng lớp trung lưu.

Tuy nhiên, thị trường trong nước hiện vẫn phụ thuộc khá lớn vào nhập khẩu. Khoảng 55 – 60% giá trị thuốc lưu hành tại Việt Nam có nguồn gốc nhập ngoại, chủ yếu đến từ Pháp, Mỹ, Ấn Độ, Đức và Hàn Quốc. Điều này cho thấy công nghiệp dược trong nước vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu về số lượng và chất lượng.

Năng lực sản xuất trong nước

Việt Nam hiện có hơn 250 nhà máy sản xuất dược phẩm, trong đó nhiều đơn vị đã đạt chuẩn GMP-WHO, thậm chí có doanh nghiệp đạt chuẩn EU-GMP hoặc PIC/S-GMP. Nhờ đó, khả năng sản xuất thuốc generic (thuốc gốc hết hạn bảo hộ) được cải thiện rõ rệt, đáp ứng phần lớn nhu cầu thuốc phổ thông của người dân.

Dù vậy, năng lực sản xuất thuốc biệt dược gốc, thuốc đặc trị, thuốc sinh học và vaccine vẫn còn hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu nguồn vốn đầu tư cho nghiên cứu – phát triển (R&D), thiếu đội ngũ chuyên gia đầu ngành và phụ thuộc gần như hoàn toàn vào nguyên liệu nhập khẩu từ Trung Quốc, Ấn Độ.

Hệ thống phân phối và bán lẻ

Hệ thống nhà thuốc tại Việt Nam hiện khá rộng khắp với hơn 60.000 cơ sở bán lẻ thuốc trên toàn quốc. Sự tham gia của các chuỗi nhà thuốc hiện đại như Pharmacity, Long Châu, An Khang đã góp phần chuyên nghiệp hóa khâu phân phối, tạo sự tiện lợi và niềm tin cho người tiêu dùng.

Tuy nhiên, tại các vùng nông thôn và miền núi, tình trạng thiếu hụt Dược sĩ có chuyên môn vẫn phổ biến. Bên cạnh đó, tình trạng thuốc giả, thuốc kém chất lượng vẫn còn tồn tại, gây ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và uy tín của ngành.

Nguồn nhân lực ngành Dược

Số lượng sinh viên theo học ngành Dược ở bậc Cao đẳng, Đại học tăng nhanh trong những năm gần đây, nhằm đáp ứng nhu cầu nhân lực. Tuy nhiên, thực tế lại tồn tại tình trạng "thừa số lượng, thiếu chất lượng". Một bộ phận sinh viên tốt nghiệp chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn, thiếu kỹ năng nghiên cứu, khả năng giao tiếp chuyên môn và ngoại ngữ.

Trong khi đó, nguồn nhân lực chất lượng cao cho mảng nghiên cứu, sản xuất thuốc công nghệ cao, dược lâm sàng và quản lý chuỗi cung ứng còn khá khan hiếm.

Vấn đề quản lý và chính sách

Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách nhằm phát triển ngành Dược như Chiến lược phát triển ngành Dược đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Tuy nhiên, trong quá trình thực thi, còn tồn tại những bất cập như thủ tục đăng ký thuốc còn phức tạp, thời gian kéo dài, chính sách giá thuốc và đấu thầu thuốc trong bệnh viện chưa thực sự minh bạch, ảnh hưởng đến quyền lợi của người bệnh cũng như doanh nghiệp sản xuất.

Triển vọng ngành Dược Việt Nam

Ngành Dược Việt Nam được dự báo tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định

Ngành Dược Việt Nam được dự báo sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ với nhiều cơ hội bứt phá nhờ vào các yếu tố kinh tế, xã hội và chính sách hỗ trợ.

Thị trường tăng trưởng bền vững

Trong giai đoạn tới, ngành Dược Việt Nam được dự báo tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng ổn định từ 8% – 10%/năm. Dân số gần 100 triệu người, tốc độ già hóa nhanh cùng với sự gia tăng các bệnh mạn tính như tiểu đường, tim mạch, ung thư sẽ khiến nhu cầu thuốc và dịch vụ Y tế không ngừng tăng cao. Đây là nền tảng để ngành Dược mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng.

Xu hướng nội địa hóa sản xuất thuốc

Chính phủ đang định hướng giảm phụ thuộc vào thuốc nhập khẩu, thúc đẩy phát triển sản xuất trong nước, nhất là thuốc generic và thuốc công nghệ cao. Một số tập đoàn dược lớn trong nước đã đầu tư xây dựng nhà máy hiện đại đạt chuẩn quốc tế, mở ra cơ hội cạnh tranh với sản phẩm ngoại nhập. Nếu thành công, điều này sẽ giúp Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu tự chủ thuốc, đảm bảo an ninh Y tế quốc gia.

Phát triển dược liệu và y học cổ truyền

Việt Nam được đánh giá là quốc gia có nguồn tài nguyên dược liệu phong phú với hơn 5.000 loài cây thuốc. Đây là lợi thế lớn để phát triển ngành công nghiệp dược liệu và kết hợp Y học cổ truyền với Y học hiện đại. Nếu được đầu tư đúng mức, dược liệu Việt Nam có thể trở thành sản phẩm có giá trị xuất khẩu cao, tạo dấu ấn riêng cho ngành Dược.

Ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số

Công nghệ sinh học, trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) đang ngày càng được áp dụng trong nghiên cứu và phát triển thuốc. Các công ty dược Việt Nam bước đầu đã quan tâm đến việc số hóa quản lý nhà thuốc, ứng dụng phần mềm quản lý kê đơn, cũng như triển khai thương mại điện tử trong phân phối thuốc. Đây là xu hướng tất yếu giúp nâng cao hiệu quả và tính minh bạch của ngành.

Hợp tác quốc tế và thu hút đầu tư

Ngành Dược Việt Nam đang thu hút sự quan tâm của nhiều tập đoàn dược phẩm đa quốc gia. Các thương vụ M&A, liên doanh, liên kết ngày càng phổ biến, giúp doanh nghiệp trong nước học hỏi công nghệ, kỹ thuật và quy trình quản lý hiện đại. Ngoài ra, các hiệp định thương mại tự do (FTA) cũng tạo điều kiện thuận lợi để ngành Dược mở rộng thị trường xuất khẩu.

Nhu cầu nhân lực chất lượng cao

Triển vọng phát triển mạnh mẽ của ngành Dược đồng nghĩa với nhu cầu ngày càng lớn về nguồn nhân lực chất lượng cao. Không chỉ dừng lại ở Dược sĩ bán lẻ tại nhà thuốc, thị trường lao động sẽ mở rộng ra nhiều lĩnh vực như: Dược lâm sàng, nghiên cứu – phát triển, quản lý chất lượng, marketing dược phẩm, xuất nhập khẩu dược liệu. Đây là cơ hội cho sinh viên ngành Dược nhưng cũng đặt ra yêu cầu phải đổi mới chương trình đào tạo để bắt kịp xu thế toàn cầu.

Từ thực trạng hiện tại có thể thấy ngành Dược Việt Nam vừa có tiềm năng lớn, vừa đối mặt với nhiều thách thức về nguyên liệu, công nghệ và nhân lực. Nếu tận dụng tốt cơ hội, đẩy mạnh sản xuất trong nước và nâng cao chất lượng đào tạo, ngành Dược hoàn toàn có thể vươn lên đáp ứng nhu cầu trong nước, tiến tới khẳng định vị thế trên thị trường khu vực. Đây chính là nền tảng quan trọng để ngành Dược Việt Nam phát triển bền vững trong tương lai.

Cao Đẳng Y Dược TPHCM tổng hợp