Dược chất là gì? Phân loại và lưu ý quan trọng?

Dược chất được xem là thành phần cốt lõi quyết định công dụng và hiệu quả của thuốc. Việc hiểu rõ dược chất là gì, cách phân loại cũng như những lưu ý quan trọng khi sử dụng sẽ giúp người bệnh dùng thuốc an toàn và hợp lý hơn. Đây cũng là kiến thức cần thiết đối với sinh viên ngành Y Dược và những ai quan tâm đến chăm sóc sức khỏe.

Dược chất là gì?

Tại khoản 4 Điều 2 Luật Dược 2016, dược chất (còn gọi là hoạt chất) là chất hoặc hỗn hợp các chất dùng để sản xuất thuốc, có tác dụng dược lý hoặc có tác dụng trực tiếp trong phòng bệnh, chẩn đoán bệnh, chữa bệnh, điều trị bệnh, giảm nhẹ bệnh, điều chỉnh chức năng sinh lý cơ thể người.

>>>> Xem ngay: Dược phẩm là gì? Đặc điểm, lưu ý khi sử dụng?

Ý nghĩa của dược chất:

• Là nền tảng để sản xuất thuốc, quyết định công dụng và hiệu quả điều trị.
• Giúp xác định chính xác liều lượng, chỉ định và cách dùng nhằm đảm bảo an toàn cho người bệnh.
• Thúc đẩy hoạt động nghiên cứu – phát triển (R&D) trong ngành Dược, mở ra cơ hội tìm ra thuốc mới.
• Có giá trị về kinh tế vì sản xuất và làm chủ công nghệ dược chất là yếu tố chiến lược của một quốc gia.

Phân loại dược chất

Tùy theo nguồn gốc, cấu trúc hay tác dụng dược lý, dược chất có thể được chia thành nhiều nhóm khác nhau.

Theo nguồn gốc

• Dược chất có nguồn gốc tự nhiên: Là những chất hiện diện sẵn trong thiên nhiên, được khai thác và tách chiết từ cây cỏ, động vật hoặc khoáng vật để sử dụng trong điều trị.
• Dược chất tổng hợp: Là những hợp chất được con người điều chế thông qua các phản ứng hóa học có kiểm soát, xuất phát từ những nguyên liệu ban đầu nhằm tạo ra sản phẩm có hoạt tính sinh học mong muốn.

Theo tác dụng dược lý

Hiểu một cách khái quát, tác dụng dược lý chính là sự phản ứng của cơ thể trước những hoạt chất được đưa vào sử dụng. Dựa trên cơ sở này, người ta có thể phân chia các dược chất thành những nhóm khác nhau tùy theo loại tác dụng mà chúng tạo ra.

• Sử dụng để giảm đau.
• Sử dụng để tiêu diệt hoặc kìm hãm sự phát triển của vi khuẩn.
• Đem lại khả năng chống đông máu.
• Có tác dụng an thần, giảm căng thẳng thần kinh, điều trị giấc ngủ.
• Hiệu quả chống Oxy hóa, lão hóa cơ thể.
• Nhóm dược chất có khả năng chống nôn.
• Các loại hormon và điều trị rối loạn nội tiết tố.
• Tác động cục bộ.

Theo dạng bào chế

Theo tiêu chí này, người dùng có thể nhanh chóng nhận biết được hoạt chất có mặt trong thuốc cũng như các sản phẩm bổ sung sức khỏe. Một số dạng bào chế phổ biến thường được sử dụng gồm có:

• Viên nén.
• Viên nang.
• Thuốc tiêm.
• Thuốc uống.
• Dạng kem.
• Dạng gel.
• Dạng bột.

Lưu ý khi sử dụng các dược chất có trong trong thuốc

>>>> Giải đáp: Dược liệu là gì? Cách sử dụng cùng phương pháp đánh giá?

Khi sử dụng các dược chất có trong thuốc, người dùng cần đặc biệt chú ý vì đây là thành phần quyết định tác dụng điều trị cũng như nguy cơ tác dụng phụ. Một số lưu ý quan trọng gồm:

• Tuân thủ đúng liều lượng và chỉ định: Người bệnh cần dùng thuốc theo đúng hướng dẫn của bác sĩ, tuyệt đối không tự ý tăng, giảm liều hoặc ngưng thuốc đột ngột. Việc thay đổi liều lượng có thể làm giảm hiệu quả điều trị hoặc gây ra những tác dụng không mong muốn nguy hiểm.
• Đọc kỹ thành phần dược chất: Trước khi sử dụng, nên kiểm tra kỹ thành phần của thuốc để tránh việc vô tình dùng cùng lúc nhiều loại thuốc có chứa chung một dược chất. Điều này có thể dẫn đến tình trạng quá liều, gây độc tính cho cơ thể và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe.
• Theo dõi tác dụng phụ trong quá trình dùng thuốc: Người sử dụng cần quan sát kỹ các dấu hiệu bất thường như dị ứng, nổi mẩn đỏ, buồn nôn, đau đầu, chóng mặt… Nếu xuất hiện các triệu chứng này, nên dừng thuốc ngay và liên hệ với nhân viên Y tế để được tư vấn và xử trí kịp thời.
• Lưu ý về tương tác thuốc và thực phẩm: Một số dược chất có thể tương tác với thuốc khác hoặc với thực phẩm, đồ uống có cồn. Sự tương tác này có thể làm giảm hiệu quả điều trị, thậm chí gây tăng độc tính. Do đó, cần trao đổi rõ với bác sĩ về tất cả những loại thuốc và thực phẩm chức năng đang sử dụng song song.
• Đặc biệt chú ý đối tượng nhạy cảm: Trẻ nhỏ, phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú, người cao tuổi hay bệnh nhân có bệnh nền về gan, thận, tim mạch… là những nhóm có nguy cơ cao gặp phải tác dụng phụ. Với các đối tượng này, việc dùng thuốc cần có sự giám sát chặt chẽ và theo dõi thường xuyên của nhân viên Y tế.

Dược chất giữ vai trò trung tâm trong việc tạo nên tác dụng và hiệu quả của thuốc, đồng thời là nền tảng để phát triển Y học hiện đại. Nắm rõ khái niệm, cách phân loại và những lưu ý khi sử dụng dược chất không chỉ giúp người bệnh dùng thuốc an toàn hơn mà còn mang lại giá trị thiết thực cho công tác học tập, nghiên cứu và thực hành trong ngành Dược

Trường Cao Đẳng Y Dược TPHCM tổng hợp