GACP-WHO trong ngành Dược là gì? Lợi ích, tiêu chuẩn của GACP-WHO?

Trong sản xuất dược liệu, việc kiểm soát chặt chẽ từ khâu trồng trọt, thu hái cho đến chế biến có ý nghĩa quyết định đến chất lượng và độ an toàn của thuốc. Chính vì vậy, GACP (Good Agricultural and Collection Practices) ra đời như một bộ tiêu chuẩn quan trọng được WHO khuyến nghị áp dụng. Vậy GACP-WHO trong ngành Dược là gì, mang lại những lợi ích nào và bao gồm các tiêu chuẩn nào cụ thể?

GACP-WHO trong ngành Dược là gì?

>>>> Xem ngay: GCP trong ngành Dược là gì? Vai trò, nguyên tắc của GCP?

GACP là viết tắt của Good Agricultural and Collection Practices, được hiểu là “Thực hành tốt trong nuôi trồng và thu hái dược liệu”. Bộ tiêu chuẩn GACP-WHO chính là hệ thống nguyên tắc và quy định kỹ thuật nhằm bảo đảm chất lượng, tính an toàn cũng như hiệu quả của dược liệu trong lĩnh vực Dược. Những tiêu chuẩn này được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ban hành và khuyến nghị áp dụng rộng rãi.

Lợi ích của việc áp dụng tiêu chuẩn GACP-WHO

Chủ động nguồn dược liệu

Theo số liệu của Cục Quản lý Y Dược cổ truyền – Bộ Y tế, mỗi năm Việt Nam cần khoảng 60 nghìn tấn dược liệu, nhưng khả năng tự cung ứng trong nước chỉ đạt 25 – 30%, phần lớn vẫn phải phụ thuộc vào nhập khẩu. Điều này khiến hoạt động sản xuất của doanh nghiệp gặp nhiều rủi ro, đặc biệt là trong bối cảnh dịch bệnh và những biến động toàn cầu. Việc xây dựng các vùng trồng dược liệu theo tiêu chuẩn GACP-WHO không chỉ giúp doanh nghiệp tự chủ nguồn nguyên liệu mà còn nâng cao sức cạnh tranh, tạo cơ hội đưa dược liệu Việt vươn ra thị trường quốc tế.

Kiểm soát chất lượng dược liệu

Một thực trạng đáng lo ngại hiện nay là tình trạng dược liệu kém chất lượng, thậm chí hàng giả xuất hiện tràn lan. Dù cơ quan chức năng đã siết chặt khâu kiểm tra, nhưng việc quản lý hoàn toàn nguồn gốc vẫn là thách thức lớn, tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe người dùng. Việc chủ động xây dựng vùng trồng đạt chuẩn GACP-WHO cho phép doanh nghiệp kiểm soát toàn diện các khâu, từ nuôi trồng, thu hái đến chế biến. Quy trình chặt chẽ này chính là yếu tố quyết định tạo nên dược liệu an toàn và chất lượng.

Bảo tồn nguồn dược liệu quý trong nước

Việt Nam hiện sở hữu hơn 5.000 loài cây thuốc, trong đó có nhiều giống quý hiếm và đặc hữu cần được gìn giữ. Việc áp dụng mô hình trồng, chăm sóc theo chuẩn GACP-WHO sẽ góp phần nhân giống, duy trì và bảo tồn nguồn gen quý của dược liệu, đồng thời phát huy thế mạnh đa dạng sinh học của nước ta.

Đóng góp cho an sinh xã hội

Nhu cầu sử dụng dược liệu trong nước rất lớn, nhưng phần lớn người dân vẫn canh tác tự phát, không bảo đảm chất lượng, dẫn đến khó khăn trong tiêu thụ. Khi áp dụng tiêu chuẩn GACP-WHO, bài toán này được giải quyết, giúp người nông dân có đầu ra ổn định, tạo thêm việc làm, góp phần xóa đói giảm nghèo và xây dựng nền kinh tế nông nghiệp bền vững.

Tiêu chuẩn GACP-WHO

>>>> Giải đáp: GMP trong ngành Dược là gì? Tiêu chuẩn và phân loại cụ thể?

Nội dung cốt lõi của tiêu chuẩn GACP-WHO bao gồm hai phần chính: Thực hành tốt trồng cây thuốc (GAP) và Thực hành tốt thu hái cây thuốc từ tự nhiên (GCP). Mỗi quy trình lại được chia thành nhiều công đoạn, trong đó từng công đoạn có hệ thống tiêu chuẩn riêng biệt, phù hợp với từng loài dược liệu cụ thể. Các yêu cầu này chịu tác động bởi nhiều yếu tố như điều kiện khí hậu, đặc điểm sinh thái, nguồn giống, đất trồng, phương pháp canh tác, kỹ thuật chăm sóc, phòng ngừa và xử lý sâu bệnh, thu hoạch, vận chuyển, sơ chế sau thu hoạch cũng như quy trình đóng gói và bảo quản trong kho.

Thực hành tốt trồng cây thuốc (GAP)

Lựa chọn dược liệu

Xác định rõ loại cây thuốc cần trồng, có thể gửi mẫu đến các viện dược liệu cấp vùng hoặc quốc gia để nhờ giám định chính xác loài.

Chọn giống

• Tìm kiếm nhà cung cấp giống uy tín.
• Xem xét nguồn gốc, lai lịch giống.
• Tiến hành kiểm định chất lượng giống.

Địa điểm trồng theo GACP-WHO

• Lựa chọn khu vực đất trồng thích hợp
• Khảo sát các điều kiện có khả năng ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng.
• Đánh giá mức tác động của việc trồng trọt đến môi trường sinh thái lân cận.

Canh tác, chăm sóc và bảo vệ cây thuốc

• Đưa ra quy định chi tiết về quy trình làm đất, trồng cây, chế độ chăm sóc (nhổ cỏ, tưới tiêu, bón phân, dùng thuốc bảo vệ thực vật khi cần thiết…) trong suốt quá trình nuôi trồng.
• Yêu cầu cụ thể về nhân lực cũng như trang thiết bị phục vụ sản xuất.

Thu hoạch, thu hái

• Quy định rõ thời gian, bộ phận cây và quy trình thực hiện thu hái.
• Đặt ra yêu cầu về nhân sự cùng phương tiện hỗ trợ.

Sơ chế dược liệu theo chuẩn GACP-WHO

• Quy định phương thức sơ chế, dụng cụ và thiết bị sơ chế sau khi thu hái.
• Yêu cầu nhân sự tham gia sơ chế phải có sức khỏe, được đào tạo kỹ lưỡng.

Bảo quản dược liệu

• Xây dựng quy trình bảo quản trước khi đưa vào sản xuất hoặc phân phối ra thị trường (điều kiện kho, cách bố trí, nhãn mác…).
• Đặt ra tiêu chuẩn đối với đội ngũ quản lý kho bảo quản (nhiệm vụ, trách nhiệm, trình độ đào tạo…).

GACP không chỉ đơn thuần là các bước kỹ thuật trồng cây thuốc hoặc khai thác từ nguồn tự nhiên mà còn đặt ra những điều kiện đảm bảo để triển khai hiệu quả, bao gồm:

• Cơ sở vật chất: Phải thích hợp với điều kiện sinh thái và loại dược liệu canh tác hoặc thu hái, chẳng hạn như: nhà làm việc, khu phơi sấy, kho dự trữ, công cụ sản xuất, khu sơ chế, phòng thí nghiệm với các thiết bị kiểm tra chất lượng.
• Nguồn nhân lực: Những người trực tiếp tham gia trồng trọt, thu hái cần được đào tạo bài bản, có kiến thức và kỹ năng phù hợp để tuân thủ các yêu cầu kỹ thuật của GACP. Đồng thời, họ phải nắm được những điều cần tránh (ví dụ: hạn chế tối đa tác động xấu đến môi trường) và những quy tắc bắt buộc phải tuân thủ (như bảo tồn, phát triển đa dạng sinh học tại khu vực trồng trọt hoặc nơi thu hái dược liệu). Hai yếu tố này có vai trò tương đương, bổ sung và hỗ trợ lẫn nhau trong toàn bộ quy trình.

Thực hành tốt thu hái cây thuốc hoang dã (GCP)

Phần này đưa ra các định hướng tổng thể và phương pháp cơ bản để khai thác dược liệu tươi ở quy mô nhỏ cũng như quy mô lớn. Việc thu hái cần được tiến hành sao cho bảo đảm sự tồn tại bền vững của quần thể cây thuốc tự nhiên và môi trường sinh thái đi kèm. Các kế hoạch quản lý thu hái phải xác lập được khung nguyên tắc duy trì mức độ khai thác ổn định lâu dài, đồng thời xác định những tập quán thu hái phù hợp cho từng loài thảo dược và từng bộ phận được sử dụng (rễ, thân, lá, hoa, quả...). Công tác thu hái cây thuốc cũng nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp về môi trường và xã hội, đòi hỏi phải được xử lý tập trung tại từng địa phương cụ thể.

Việc áp dụng tiêu chuẩn GACP-WHO trong ngành Dược không chỉ đảm bảo chất lượng, an toàn và hiệu quả của dược liệu mà còn góp phần bảo tồn nguồn gen quý, phát triển kinh tế bền vững và nâng cao vị thế dược liệu Việt trên thị trường quốc tế. Đây chính là nền tảng quan trọng giúp ngành Dược phát triển theo hướng hiện đại, gắn với trách nhiệm xã hội và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Trường Cao Đẳng Y Dược TPHCM tổng hợp